Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego w Tomaszowie Mazowieckim

UZASADNIENIE

We wniosku z dnia 5 maja 2021r., wnioskodawca R. Z. wnosił:

- o otwarcie i ogłoszenie testamentu sporządzonego w formie aktu notarialnego w dniu 31 marca 2021 roku w T. przez notariusza B. G., w którym spadkodawca K. K. jako jedynego spadkobiercę do całego spadku powołał swojego siostrzeńca – R. Z.;

- o stwierdzenie, iż spadek po zmarłym w dniu 1 kwietnia 2021r. w T. – swym ostatnim miejscu zamieszkania K. K. nabył w całości na mocy testamentu notarialnego R. Z..

W uzasadnieniu swojego stanowiska Wnioskodawca wskazał, iż na mocy testamentu został powołany do całości spadku po zmarłym K. K., który w chwili śmierci był rozwiedziony, a dzieci pochodzące z jego związku małżeńskiego zostały wydziedziczone z uwagi na rażącą niewdzięczność wobec ojca.

(wniosek k.3-4)

W odpowiedzi na wniosek uczestnicy postępowania reprezentowani przez profesjonalnego pełnomocnika zakwestionowali ważność testamentu notarialnego ze względu na jego sporządzenie w obecności świadka W. Z.. Ponadto Uczestnicy wskazali, iż Testator sporządzając testament znajdował się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.

(odpowiedź na wniosek k.28)

Sąd ustalił, następujący stan faktyczny:

W dniu 29 marca 2021 roku do Kancelarii Notarialnej B. G. w T. przybyła siostra spadkodawcy K. W. Z. prosząc o sporządzenie aktu wyjazdowego.

W tym czasie K. K. przebywał w hospicjum domowym.

Następnego dnia, zgodnie z ustaleniami, Notariusz B. G. udał się na godz. 15:00 do K. K. przebywającego w domu na ul. (...).

W chwili przybycia Notariusza, K. K. leżał w łóżku, a w domu obecne były również jego siostra i matka.

Po przeprowadzeniu wstępnej rozmowy z K. K., mającej na celu sprawdzenie stanu świadomości i możności złożenia oświadczenia woli, Notariusz przystąpił do czynności urzędowych. W tym czasie w siostra testatora opuściły pokój i nie były obecne przy sporządzaniu testamentu.

Po sporządzeniu i odczytaniu testamentu, testator K. K. oświadczył, iż chce go podpisać, ale ostatecznie z uwagi na stan zdrowia testament podpis ten nie został złożony, a testament został opatrzony odciskiem tuszowym kciuka jego prawej ręki.

W chwili sporządzania testamentu, Testator K. K. leżał na łóżku, a jego szyja była owinięta ręcznikiem lub bandażem. Mówił w sposób zrozumiały. Czynności związane ze sporządzeniem testamentu trwały około 1,5 godziny.

(zeznania świadka B. G. – k.51v-52, także: nagranie z rozprawy na płycie CD – 00:09:23 – 00:22:42 - k.55, wypis testamentu za nr rep. A NR 5662/2021 – k.8-9);

Spadkodawca K. K. myślał o sporządzeniu testamentu na długo przed śmiercią. Przyczyną śmierci był nowotwór złośliwy. Spadkodawca miał problemy z alkoholem i leczył się odwykowo, przebywał też na oddziale psychiatrycznym około 2 – 3 lata przed śmiercią. Dzieci spadkodawcy o śmierci ojca dowiedziały się z nekrologu.

(zeznania świadka W. Z. – k.52-52v, także: nagranie z rozprawy na płycie CD – 00:25:26 – 00:47:15 – k.55)

Związek małżeński spadkodawcy został rozwiązany przez rozwód w 2016 roku. Do 2012 roku K. K. przebywał na oddziale psychiatrycznym 7 razy. W późniejszym czasie również przebywał na w/w oddziale z uwagi na pojawiające się urojenia.

(zeznania A. K. – k.53-54v, także: nagranie z rozprawy na płycie CD – 00:49:41 – 01:00:09 – k.55)

Na mocy testamentu notarialnego z dnia 31 marca 2021 roku, sporządzanego przed Notariuszem B. G., K. K. powołał do całości spadku swojego siostrzeńca – R. Z., syna S. i W., urodzonego (...) w T..

W sporządzonym testamencie, K. K. dokonał również wydziedziczenia swoich dzieci w osobach: J. W., ur. w dniu (...) w P., M. K. (1), ur. (...) w T. oraz M. K. (2), ur. (...) w T. oświadczając, iż zachowanie jego dzieci wzbudzało w nim żal. Składając oświadczenie woli podniósł nadto, że dzieci były względem niego oschłe, nie okazywały mu miłości i nie udzielały mu żadnej pomocy. Testator wskazał również, że dzieci nie wykazywały zainteresowania jego stanem zdrowia.

(wypis testamentu za nr rep. A NR 5662/2021 – k.8-9, także: zeznania świadka B. G. – k.51v-52, nagranie z rozprawy na płycie CD – 00:09:23 – 00:22:42 - k.55)

K. K. zmarł w dniu 1 kwietnia 2021 roku, w T., gdzie ostatnio stale zamieszkiwał.

(odpis skrócony aktu zgonu – k.7)

Spadkodawca K. K. nie był upośledzony umysłowo. Od wielu lat cierpiał na zespół uzależnienia od alkoholu. Miał upośledzoną kontrolę nad zachowaniami związanymi z przyjmowaniem alkoholu i z tego powodu zaniedbywał inne sfery życiowe. W ciągu ostatnich kilkunastu lat życia występowały u niego objawy abstynencyjne, które wymagały hospitalizacji.

Spadkodawca wymagał również hospitalizacji psychiatrycznych ze względu na uporczywe spożywanie alkoholu powodujące występowanie halucynacji/omamów z ich urojeniową interpretacją. Nie można jednak stwierdzić, że K. K. posiadał przewlekłą chorobę psychiczną i że psychoza alkoholowa z okresów upojenia miała charakter utrwalony. Zespół uzależnienia od alkoholu nie jest bowiem stanem na stałe wyłączającym zdolność do świadomego lub swobodnego podjęcia decyzji i wyrażenia woli.

W okresie około 1 miesiąca przed sporządzeniem testamentu wykryto u K. K. chorobę nowotworową, która była już w stadium zaawansowanym, powodującym cierpienie i ból. W związku z tym K. K. zażywał leki opioidowe, które mają zastosowanie w bólach nowotworowych. Brak jest danych wskazujących, iż leki te zaburzały w sposób trwalszy zdolności poznawcze, czy też wywoływały stany psychotyczne.

Stan zdrowia Spadkodawcy, czy zażywane przez niego leki nie uniemożliwiły podjęcie w dniu 31 marca 2021 roku swobodnej decyzji odnośnie sporządzenia testamentu notarialnego. W chwili sporządzania testamentu spadkodawca nie był w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. K. K. był zdolny do świadomego i swobodnego podjęcia decyzji i wyrażenia woli.

Spadkodawca w dniu testowania był w stanie we właściwy i krytyczny sposób ocenić informacje przekazywane mu przez inne osoby (w tym i przez siostrę). W tymże dniu nie istniały bowiem przyczyny chorobowe, które by to uniemożliwiały. K. K. miał zdolność do jasnego, własnego i swobodnego osądu sytuacji. Poziom jego funkcji poznawczych był na tyle dobry, że mógł rozumieć skutki swojej decyzji.

(opinia psychiatryczna biegłego sądowego przy Sądzie Okręgowym w Piotrkowie Trybunalskim – k. 101-106, także: opinia psychiatryczna uzupełniająca – k.135)

Spadkodawca K. K. cierpiał na wspomniany zespół uzależnienia od alkoholu z objawami abstynencyjnymi powikłanymi psychozą alkoholową, która ustępowała po hospitalizacji, zespół uzależnienia od nikotyny, ograniczone zaburzenia osobowości, stan po urazie czaszkowo – mózgowym, padaczkę, stan po operacji zaćmy lewego oka, raka węzłów chłonnych szyi nieustalonej etiologii. Nie był upośledzony umysłowo. Stan zdrowia umożliwiał mu podjęcie w dniu 31 marca 2021 roku swobodnej decyzji w przedmiocie sporządzenia testamentu notarialnego. K. K. nie był w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.

(opinia psychiatryczno – psychologiczna biegłej sądowej przy Sądzie Okręgowym w Piotrkowie Trybunalskim w dziedzinie psychologii klinicznej i w dziedzinie psychiatrii i w przedmiocie uzależnienia od alkoholu – k.215 – 222)

Powyższe ustalenia faktyczne, Sąd poczynił na podstawie powołanych wyżej dowodów, które ocenione zostały przez pryzmat wskazań wiedzy, zasad doświadczenia życiowego oraz reguł logicznego rozumowania. Za podstawę rozstrzygnięcia w sprawie Sąd przyjął opinię sądowo psychiatryczno- psychologiczną sporządzoną przez biegłych lek. psychiatrę B. J. i psychologa M. P..

W ocenie Sądu opinia ta była rzetelna, wyczerpująca i przekonująca, a wnioski w niej zawarte logiczne i właściwe. Zważyć w tym miejscu należy, iż specyfika oceny dowodu z opinii biegłych wyraża się w tym, że sfera merytoryczna opinii kontrolowana jest przez Sąd, który nie posiada wiadomości specjalnych, tylko w zakresie zgodności z zasadami logicznego myślenia, doświadczenia życiowego i wiedzy powszechnej. Kryteria oceny tego dowodu stanowią również: poziom wiedzy biegłego, podstawy teoretyczne opinii, sposób motywowania sformułowanych w nich stanowisk oraz stopień stanowczości wyrażonych w nich ocen. Zgromadzony materiał dowodowy nie był kwestionowany przez strony, a nadto Sąd nie znalazł podstaw by odmówić wiarygodności jakimkolwiek dowodom.

Sąd zważył, co następuje:

Zgodnie z treścią art. 670 k.p.c. Sąd spadku bada z urzędu, kto jest spadkobiercą testamentowym oraz spadkobiercą ustawowym, o którym mowa w art. 669 zdanie drugie. W szczególności bada, czy spadkodawca pozostawił testament, oraz wzywa do złożenia testamentu osobę, co do której będzie uprawdopodobnione, że testament u niej się znajduje. Jeżeli testament zostanie złożony, sąd dokona jego otwarcia i ogłoszenia.

Postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku ma na celu ustalenie czy osoba wskazana we wniosku jako spadkodawca zmarła oraz kto i na jakiej podstawie jest jej spadkobiercą. Stosownie do art. 922 § 1 k.c., prawa i obowiązki zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób, stosownie do przepisów księgi czwartej kodeksu cywilnego.

Zgodnie z dyspozycją art. 926 § 1 k.c., powołanie do spadku wynika albo z ustawy albo z testamentu. Ustawa daje pierwszeństwo porządkowi dziedziczenia określonemu przez spadkodawcę w testamencie (art. 926 § 2 k.c.). W przypadku powołania do spadku z testamentu, oprócz stwierdzenia pozostawienia takiego dokumentu, konieczne jest jego otwarcie i ogłoszenie, a także zbadanie zarzutów kwestionujących jego ważność.

Kodeks cywilny wprowadza dwa rodzaje testamentu: testamenty zwykłe i testamenty szczególne. W ramach form testamentów zwykłych ustawodawca przewidział możność sporządzenia przez spadkodawcę testamentu notarialnego.

Zgodnie z art. 950 k.c. spadkodawca może sporządzić testament w formie aktu notarialnego.

W rozpoznawanej sprawie, spadkodawca K. K. sporządził w dniu 31 marca 2021 roku Nr rep. A NR 5662/2021 ważny testament notarialny, a zatem nie zachodziło dziedziczenie z ustawy.

W sporządzonym testamencie spadkodawca do całego spadku, jaki po nim pozostanie, powołał swojego siostrzeńca tj. wnioskodawcę R. Z..

Testament ten został sporządzony w szczególnej formie przed Notariuszem jako osobą zaufania publicznego, który miał obowiązek sprawdzić tożsamość osoby stawającej oraz ustalić, czy osoba jest w stanie świadomie i swobodnie wyrazić wolę i te czynności, jak wskazuje materiał dowodowy zostały wykonane.

Uczestnicy postępowania (dzieci spadkodawcy) zakwestionowali sporządzony testament podnosząc, iż testament został sporządzony w obecności świadka tj. W. Z. wbrew treści art. 957 k.c. oraz że testament ten został sporządzony w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.

Zgromadzony w sprawie materiał dowodowy zarzutów tych nie potwierdził.

Z zeznań świadka Notariusza B. G. wynika, iż w chwili sporządzania testamentu w pokoju oprócz notariusza znajdował się tylko testator. Matka spadkodawcy i jego siostra opuściły pokój i przebywały w kuchni.

Odnośnie drugiego z zarzutów tj. sporządzenia testamentu w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli stwierdzić należy, iż zarzut ten w świetle zebranego w spawie materiału dowodowego również nie zasługuje na uwzględnienie.

Uczestnicy postępowania – reprezentowani przez profesjonalnego pełnomocnika nie wykazali w toku postępowania, by testament notarialny z dnia 31 marca 2021 r. został sporządzony przez spadkodawcę K. K. w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, o którym mowa w art. 945 § 1 pkt 1 k.c.

Stan wyłączający świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli może być rozumiany tylko jako stan, w którym możliwość wolnego wyboru jest całkowicie wyłączona. Zgodnie z brzmieniem przepisu art. 944 § 1 k.c., sporządzić i odwołać testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych, co z zasady wyłącza z kręgu testatorów jedynie osoby, które nie ukończyły 18 lat oraz ubezwłasnowolnione całkowicie i częściowo. Testament można jednak podważyć z powodu wad oświadczenia woli. Testament jest mianowicie nieważny, jeżeli został sporządzony:

1) w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;

2) pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu to, nie sporządziłby testamentu tej treści;

3) pod wpływem groźby (art. 945§ 1 k.c.).

Podnieść w tym miejscu należy, iż sam fakt choroby psychicznej – która w niniejszym przypadku w ogóle nie została potwierdzona, czy też orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności – nie są same w sobie przesłanką wystarczającą do uznania testamentu sporządzonego w tym czasie za nieważny. Należy bowiem uwzględnić okoliczności towarzyszące takiej czynności (por. Komentarz do kodeksu cywilnego pod redakcją prof. dr hab. Edwarda Gniewka, wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2008, str. 1521). W razie stwierdzenia takiej choroby niezbędne jest przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 kwietnia 1976 r., III CRN 25/76, LEX nr 5023).

W niniejszej sprawy, Sąd po przeprowadzeniu dowodów, ocenionych w granicach zakreślonych przepisem art. 233 § k.p.c. – zasady swobodnej oceny dowodów, co zostało wskazane już w poprzedniej części uzasadnienia – doszedł do przekonania, że spadkodawca K. K. w chwili sporządzania testamentu nie znajdował się w stanie wyłączającym jego świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. W szczególności, Sąd dokonał oceny wniosków zawartych w opinii sporządzonej przez powołanych w sprawie specjalistów.

W sporządzonej opinii, biegli w sposób jednoznaczny i niebudzący wątpliwości stwierdzili, iż spadkodawca K. K. w dniu sporządzenia testamentu nie wykazywał występowania u niego zaburzeń psychicznych, niepozwalających mu na świadome swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli. Z psychiatryczno - psychologicznego punktu widzenia był więc w tym dniu zdolny do testowania. Okoliczność tę potwierdziła również świadek W. Z. – siostra spadkodawcy, która złożyła podpis pod testamentem obok odcisku kciuka prawej ręki spadkodawcy oraz notariusz B. G., który sporządzał testament.

Sąd miał również na uwadze fakt, że Notariusz w kontekście sprawowania zawodu zaufania publicznego oraz doświadczenia zawodowego wskazywał na łatwość porozumiewania się z Testatorem. Osoby urzędowe, upoważnione ustawowo do sporządzania testamentów, mogą – w granicach swoich możliwości bezpośredniego kontaktu z dokonującym czynności – oceniać poczytalność osoby składającej oświadczenie ostatniej woli, co nie jest jednak dla Sądu wiążące i podlega ogólnym zasadom, co do oceny dowodów. Wartość dowodowa takiego dowodu polega na tym, że składający zeznania jest osobą godną zaufania, jako osoba bezstronna i urzędowa (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23 lipca 1982 r., III CRN 159/82, LEX nr 2828).

W świetl powyższego, zadaniem Sądu dokonane przez K. K. rozporządzenie testamentowe było zgodne z ostatnią jego wolą, a decyzja w tej kwestii przemyślana, samodzielna i przez nikogo nie narzucona. Wprawdzie K. K. w chwili sporządzania testamentu był osobą cierpiącą na szereg dolegliwości, niemniej jednak nie jest to równoznaczne z brakiem zdolności kojarzenia faktów i orientacji w zaistniałej sytuacji.

Mając powyższe na uwadze, stwierdzić należy, iż spadkodawca K. K. w chwili sporządzania testamentu z dnia 31 marca 2021 r. nie znajdował się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, a zatem testament ten nie jest obarczony wadą oświadczenia woli, powodującą jego nieważność.

Z tych względów, Sąd na podstawie przepisu art. 926 § 1 k.c. w zw. z art. 950 k.c. orzekł jak w punkcie 1 stwierdzając, że spadek po K. K. - synu J. K. i J. J., zmarłym w dniu 01 kwietnia 2021r. w T. i tam ostatnio stale zamieszkałym na podstawie testamentu z dnia 31 marca 2021r., sporządzonego przed Notariuszem B. R.. A Nr (...), ogłoszonego i otwartego w dniu 9 listopada 2021r. w sprawie sygn. akt I Ns 314/21 nabył z dobrodziejstwem inwentarza w całości siostrzeniec R. Z., urodzony (...) w T. – syn S. S. (2) i W. K..

O kosztach postępowania, o których mowa w punkcie 2 postanowienia, Sąd orzekł na podstawie art. 520 § 1 k.p.c., który ustanawia zasadę orzekania o kosztach w postępowaniu nieprocesowym i jest przepisem szczególnym w stosunku do ogólnych zasad dotyczących kosztów postępowania, zawartych w art. 98 i n. k.p.c. Według powołanego przepisu, każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie. Z treści całego przywołanego przepisu wynika, że ustawodawca zakłada, iż w zasadzie uczestnicy postępowania są w tym samym stopniu zainteresowani jego wynikiem, a orzeczenie sądu udziela ochrony prawnej każdemu uczestnikowi. Dlatego ten, kto poniósł koszty sądowe lub koszty zastępstwa procesowego, nie uzyska zwrotu wydanych kwot od innego uczestnika, ale i nie jest obowiązany do zwracania kosztów poniesionych przez drugą stronę postępowania.

O kosztach wydatków poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa na opinie biegłych, o których mowa w punkcie 3 postanowienia, Sąd orzekł na podstawie art. 520 § 2 k.p.c., nakazując pobrać od uczestników postępowania J. W., M. K. (1), M. K. (2) solidarnie na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Tomaszowie Mazowieckim kwotę 2.748,41 złotych. Sąd miał na uwadze, że koszty te były wynikiem przeprowadzenia dowodu z opinii biegłych sądowych, na złożony przez ich pełnomocnika wniosek.

Zgodnie bowiem z treścią art. 520 § 2 k.p.c., jeżeli jednak uczestnicy są w różnym stopniu zainteresowani w wyniku postępowania lub interesy ich są sprzeczne, sąd może stosunkowo rozdzielić obowiązek zwrotu kosztów lub włożyć go na jednego z uczestników w całości. Stosownie zaś do art. 83 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 959), w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie Sąd orzeka o poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa wydatkach, stosując odpowiednio przepisy art. 113 tej ustawy.

Z tych wszystkich względów, Sąd orzekł jak w sentencji postanowienia.

Jolanta Jaros- Skwarczyńska

Z/. odpisy postanowienia wraz z uzasadnieniem doręczyć P.. Uczestników Postępowania.